Mục đích của Nghị định 217/2025/NĐ-CP, ngày 05/8/2025 của Chính phủ là làm rõ, thống nhất, kiện toàn hoạt động kiểm tra chuyên ngành - tức là hoạt động xem xét, đánh giá, xử lý việc chấp hành pháp luật chuyên ngành của tổ chức, cá nhân trong các ngành, lĩnh vực quản lý nhà nước.

Dưới đây là những điểm cốt lõi mà Nghị định 217 quy định:

1. Phạm vi, đối tượng áp dụng

- Nghị định điều chỉnh toàn bộ hoạt động kiểm tra chuyên ngành.

- Đối tượng áp dụng gồm: cơ quan quản lý nhà nước, người có thẩm quyền kiểm tra chuyên ngành; các đơn vị được phân cấp, ủy quyền; Trưởng, thành viên đoàn kiểm tra; tổ chức, cá nhân là đối tượng bị kiểm tra; và các bên liên quan khác.

2. Mục đích hoạt động kiểm tra chuyên ngành

- Chấn chỉnh và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật chuyên ngành.

- Phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn vi phạm; xử lý kịp thời những hành vi vi phạm.

- Tăng hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước.

- Khi cần, thông qua kiểm tra chuyên ngành để đề nghị thanh tra hoặc, nếu có dấu hiệu tội phạm, kiến nghị khởi tố, chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra.

3. Nguyên tắc kiểm tra chuyên ngành

Nghị định đặt ra nhiều nguyên tắc bắt buộc khi thực hiện kiểm tra chuyên ngành:

- Tuân thủ pháp luật, khách quan, kịp thời, chính xác.

- Không chồng chéo, không trùng lặp với thanh tra, kiểm toán nhà nước, hoặc kiểm tra chuyên ngành của cơ quan khác.

- Sự phối hợp với các cơ quan liên quan; không gây ảnh hưởng, cản trở hoạt động bình thường của đối tượng kiểm tra.

- Thẩm quyền kiểm tra được xác định theo ngành, lĩnh vực và theo địa bàn lãnh thổ.

- Ưu tiên kiểm tra trực tuyến, kiểm tra từ xa dựa trên dữ liệu điện tử.

- Miễn kiểm tra thực tế với doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nếu họ tuân thủ tốt quy định pháp luật.

4. Thẩm quyền kiểm tra chuyên ngành

Nghị định quy định rõ ai là người có thẩm quyền kiểm tra trong các trường hợp khác nhau:

- Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

- Người đứng đầu đơn vị thuộc bộ, cơ quan ngang bộ nếu được phân cấp, ủy quyền.   - Chi cục trưởng hoặc tương đương thuộc bộ hoặc cơ quan ngang bộ.

- Chủ tịch UBND các cấp, người đứng đầu các cơ quan chuyên môn thuộc UBND, trong phạm vi thẩm quyền được giao.

5. Trình tự, thủ tục kiểm tra chuyên ngành

Những bước quan trọng được quy định bao gồm: quyết định kiểm tra, thành lập đoàn kiểm tra, địa điểm và thời hạn kiểm tra, kế hoạch thực hiện, thu thập tài liệu, lập biên bản, xử lý kết quả kiểm tra.

- Thời hạn kiểm tra cụ thể tùy cấp (bộ/UBND tỉnh/UBND xã), thường không quá từ 7 đến 15 ngày, có thể gia hạn trong trường hợp phức tạp hoặc di chuyển khó khăn.

- Kế hoạch kiểm tra chuyên đề phải trình cấp có thẩm quyền phê duyệt, gửi các cơ quan liên quan để tránh chồng chéo, trùng lặp.

- Xử lý theo kết quả kiểm tra: lập biên bản, xử phạt vi phạm hành chính nếu có, yêu cầu khắc phục, đồng thời nếu phát hiện dấu hiệu tội phạm thì đề nghị khởi tố.

6. Các hành vi bị nghiêm cấm & quyền, nghĩa vụ của các bên

Nghị định quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm đối với người thực hiện kiểm tra cũng như đối với đối tượng bị kiểm tra: từ việc lợi dụng quyền lực để sách nhiễu, nhận hối lộ, làm sai báo cáo, đến việc cản trở, che giấu tài liệu, không cung cấp thông tin, làm sai lệch.

Đối tượng kiểm tra có quyền được giải trình, được bảo vệ bí mật kinh doanh, bí mật công nghệ, từ chối cung cấp thông tin không liên quan, khiếu nại/tố cáo nếu thấy quyền lợi bị xâm hại.

7. Hiệu lực thi hành

- Nghị định có hiệu lực kể từ ngày ký ban hành, tức 05/8/2025.

- Tổng Thanh tra Chính phủ được giao trách nhiệm hướng dẫn thực hiện.

* Những điểm nổi bật/đổi mới:

- Việc ưu tiên kiểm tra trực tuyến, từ xa dựa trên dữ liệu điện tử là điểm mới, phù hợp xu hướng chuyển đổi số, giúp giảm chi phí và thời gian cho cả cơ quan nhà nước lẫn đối tượng bị kiểm tra.

- Miễn kiểm tra thực tế với doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cá nhân doanh nghiệp khi họ đã tuân thủ tốt, giúp giảm gánh nặng, tránh phiền hà không cần thiết.

- Rõ ràng hơn trong phân cấp, uỷ quyền thẩm quyền kiểm tra, cũng như trách nhiệm phối hợp để tránh chồng chéo, trùng lặp giữa các cơ quan, giữa hoạt động kiểm tra chuyên ngành với thanh tra hoặc kiểm toán nhà nước.

- Quy định về xử lý vi phạm chuyên ngành nếu có dấu hiệu tội phạm: việc kiến nghị khởi tố hoặc chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra là bước tích hợp giữa quản lý hành chính và thực thi pháp luật hình sự.

* Tác động và thách thức

- Tác động tích cực:

+ Giảm thiểu tình trạng kiểm tra, thanh tra trùng lặp, gây lãng phí, gây phiền hà cho doanh nghiệp.

+ Nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm, hiệu quả trong hoạt động kiểm tra chuyên ngành.

+ Tạo điều kiện cho doanh nghiệp thuận lợi hơn, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin.

+ Gia tăng sự tin tưởng, ổn định trong môi trường pháp lý, giúp người dân và doanh nghiệp biết rõ quyền và nghĩa vụ của mình.

- Thách thức:

+ Việc triển khai kiểm tra trực tuyến, từ xa đòi hỏi các cơ quan kiểm tra có hạ tầng công nghệ, năng lực số, và bảo đảm an toàn, bảo mật thông tin.

+ Xác định “tuân thủ tốt quy định” để được miễn kiểm tra thực tế có thể gây tranh luận; cần tiêu chí rõ ràng để tránh lạm dụng.

+ Việc phối hợp giữa các cơ quan, tránh chồng chéo cần có cơ chế thực thi mạnh, có giám sát.

+ Cần phổ biến, hướng dẫn rõ ràng để người có thẩm quyền kiểm tra, cũng như người bị kiểm tra hiểu đúng, làm đúng, tránh tình trạng lạm quyền hoặc tùy tiện gây tổn hại cho đối tượng kiểm tra.

Nghị định 217/2025/NĐ-CP đại diện cho bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện cơ chế kiểm tra chuyên ngành tại Việt Nam: rõ ràng hơn về thẩm quyền, quy trình; minh bạch hơn về quyền và trách nhiệm; hiệu quả hơn thông qua việc áp dụng công nghệ số và giảm thiểu chồng chéo. Việc thực thi tốt Nghị định này có thể đem lại lợi ích lớn cho quản lý nhà nước và cho người dân, doanh nghiệp.