Nghị định 216/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra mới. Thay thế các nghị định trước có liên quan (Ví dụ Nghị định 43/2023/NĐ-CP, Nghị định 03/2024/NĐ-CP) kể từ khi Nghị định này có hiệu lực. Dưới đây là những điểm then chốt của Nghị định:

1. Phạm vi điều chỉnh & đối tượng áp dụng

- Nghị định hướng tới việc chi tiết hóa các điều của Luật Thanh tra liên quan đến: thanh tra viên; thanh tra trực tuyến, từ xa; thanh tra lại; tổ chức Đoàn thanh tra; trưng cầu giám định; yêu cầu phong tỏa tài khoản trong trường hợp thanh tra đối tượng có liên quan tổ chức tín dụng; thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát hay sử dụng trái phép; xử lý khiếu nại, kiến nghị, phản ánh trong hoạt động thanh tra; theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra; chế độ, chính sách, phụ cấp đối với thanh tra viên.

- Đối tượng áp dụng: các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan thanh tra, thanh tra viên, thành viên Đoàn thanh tra, đối tượng thanh tra, các tổ chức/cá nhân có liên quan.

2. Thanh tra Cơ yếu và Thanh tra thành lập theo điều ước quốc tế

- Xác định rõ vị trí, chức năng của Thanh tra Cơ yếu – cơ quan thuộc Ban Cơ yếu Chính phủ, giúp Trưởng Ban thực hiện quản lý nhà nước về thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, trong các lĩnh vực về công tác cơ yếu, mật mã dân sự, chữ ký số chuyên dùng công vụ, v.v.

- Thanh tra theo điều ước quốc tế: quy định rõ cơ quan được thành lập theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, thực hiện các nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo, phòng chống tham nhũng, v.v., theo quy định của điều ước và pháp luật trong nước.

3. Thanh tra trực tuyến, từ xa; thanh tra lại; Đoàn thanh tra

- Nghị định hướng dẫn chi tiết việc thực hiện thanh tra trực tuyến, từ xa – một điểm mới để tăng tính linh hoạt, giảm chi phí, thời gian cho các bên liên quan.

- Thanh tra lại: các trường hợp, điều kiện để tiến hành thanh tra lại được quy định rõ.

- Tổ chức của Đoàn thanh tra: thành phần, trách nhiệm, nhiệm vụ của trưởng đoàn, thành viên đoàn thanh tra, và người được trưng tập tham gia đoàn thanh tra (không nhất thiết là thanh tra viên chính thức) được hướng dẫn.

4. Các biện pháp đặc biệt trong quá trình thanh tra

- Trưng cầu giám định; quyền và thủ tục thực hiện trưng cầu giám định trong thanh tra khi cần.

- Yêu cầu tổ chức tín dụng phong tỏa tài khoản của đối tượng thanh tra trong những trường hợp nhất định.

- Thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, chiếm giữ, sử dụng trái pháp luật hoặc bị thất thoát do hành vi trái pháp luật gây ra.

5. Khiếu nại, phản ánh, kiến nghị & việc giải quyết

- Trách nhiệm của Thủ trưởng cơ quan thanh tra trong giải quyết khiếu nại trong hoạt động thanh tra.

- Quyền kiến nghị về nội dung kết luận thanh tra; phản ánh về hoạt động thanh tra; quyền của các bên trong việc được phản ánh, kiến nghị và được giải quyết.

6. Chế độ, chính sách phụ cấp & mã ngạch đối với thanh tra viên

- Nghị định quy định rõ phụ cấp trách nhiệm theo nghề cho các cấp thanh tra viên: Thanh tra viên, Thanh tra viên chính, Thanh tra viên cao cấp; cùng các quyền lợi, chế độ liên quan đến lương, phụ cấp thâm niên, phụ cấp chức vụ lãnh đạo v.v.

- Mã số ngạch cho các cấp thanh tra viên cũng được xác định rõ.

7. Quản lý thực thi & xử lý vi phạm

- Trình tự, thủ tục tiến hành thanh tra được hướng dẫn rõ hơn.

- Giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra, thẩm định dự thảo kết luận thanh tra, nhật ký đoàn thanh tra.

- Xử lý chồng chéo, trùng lặp giữa các hoạt động thanh tra hoặc giữa cơ quan thanh tra với cơ quan khác; xử lý việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng kết luận thanh tra.

* Những điểm mới, nổi bật so với trước

- Việc xác định rõ phạm vi các điều của Luật Thanh tra được “đi sâu” hướng dẫn chi tiết trong Nghị định: Thanh tra trực tuyến/từ xa; phong tỏa tài khoản tổ chức tín dụng; trưng cầu giám định… Những vấn đề trước đây có thể chưa rõ ràng hoặc ít được thực thi đồng loạt.

- Chế độ phụ cấp nghề thanh tra được cụ thể hơn, rõ ràng hơn. Trước đây, có chung chung hoặc thiếu đồng bộ giữa các cấp. Nghị định này quy định tỉ lệ phần trăm phụ cấp trách nhiệm theo nghề rõ ràng cho từng cấp thanh tra viên.

- Thêm quy định về phong tỏa tài khoản của tổ chức tín dụng – là biện pháp mạnh, thể hiện sự quyết liệt trong kiểm soát, thu hồi những tài sản liên quan tới hành vi vi phạm được phát hiện qua thanh tra.

- Tăng cường cơ chế trách nhiệm, giám sát trong thanh tra: giám sát đoàn, thẩm định kết luận, nhật ký, theo dõi thực thi kết luận thanh tra. Điều này giúp nâng cao tính minh bạch, hiệu quả, cũng như khả năng chịu trách nhiệm.

* Tác động & những thách thức khi thực thi

- Tác động tích cực:

+ Nâng cao hiệu quả, chất lượng thanh tra, tránh những bất cập như thiếu rõ ràng về quyền hạn, mức phụ cấp, cơ chế giám sát.

+ Tăng tính minh bạch, trách nhiệm: các bên có trách nhiệm rõ, có quyền khiếu nại/phản ánh/kiến nghị.

+ Hỗ trợ công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực thông qua biện pháp như phong tỏa tài khoản, thu hồi tài sản, trưng cầu giám định…

+ Thúc đẩy sự chuyên nghiệp trong đội ngũ thanh tra viên, và tạo động lực cho họ thông qua chế độ phụ cấp, phụ trách nghề rõ ràng.

- Thách thức / rủi ro:

+ Việc triển khai thanh tra trực tuyến/từ xa đòi hỏi hạ tầng công nghệ thông tin, đào tạo, đảm bảo an ninh, bảo mật thông tin – nếu chưa chuẩn bị tốt có thể phát sinh lỗ hổng.

+ Biện pháp mạnh như phong tỏa tài khoản có thể ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của đối tượng thanh tra nếu áp dụng không thận trọng; cần có quy trình rõ, căn cứ xác thực.

+ Việc xử lý chồng chéo, trùng lặp giữa các cơ quan trong thực tế có thể khó nếu địa phương/lĩnh vực quản lý còn phân tán hoặc chưa có phối hợp tốt.

+ Người được thanh tra, người tham gia đoàn thanh tra cần hiểu rõ quyền, nghĩa vụ mới, có năng lực thực hiện; nếu không, dễ xảy ra tranh chấp, khiếu nại, thiếu đồng thuận.

Nghị định 216/2025/NĐ-CP là bước tiến quan trọng để làm rõ, hoàn thiện một số quy định của Luật Thanh tra, giúp nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra tại Việt Nam. Nghị định không chỉ tập trung vào quyền hạn và nghĩa vụ, mà còn chú trọng tới cơ chế kiểm soát, giám sát, đảm bảo công bằng, minh bạch và xử lý nghiêm những vi phạm. Nếu được thực hiện nghiêm túc, đồng bộ, đây sẽ là công cụ rất mạnh để tăng cường quản lý nhà nước, kiến tạo môi trường có trách nhiệm, hạn chế tiêu cực.